15 marca o godz. 11:00 w siedzibie Ministerstwa Zdrowia odbyła się konferencja zatytułowana "Zachowania zdrowotne polskiej młodzieży na tle rówieśników z 42 krajów". Poświęcona była najnowszym wynikom międzynarodowych badań HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) oraz publikacji raportu dotyczącego nastolatków na całym świecie.

Konferencja organizowana jest przez Instytut Matki i Dziecka, WHO oraz Ministerstwo Zdrowia. Podczas spotkania uczestnicy mogli zapoznać się z najnowszymi wyniki międzynarodowego raportu HBSC 2013-2014 pt. „Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being”. Oficjalne ogłoszenie raportu nastąpi tego samego dnia w Brukseli. Wówczas w wersji elektronicznej zostanie on udostępniony przez Biuro Europejskie WHO w Kopenhadze: http://www.euro.who.int/en/hbsc-report-2016. Sukcesywnie udostępniane będą również materiały infograficzne, pozwalające na interaktywne przeglądanie wyników tych badań.

 

PIERWSZE PODSUMOWANIA WYNIKÓW BADAŃ

Zachowania zdrowotne polskich nastolatków wciąż stawiają nasz kraj w dość niezadowalającej pozycji, jaką jest przeważnie trzecia dziesiątka w kolejności od najbardziej do najmniej korzystnych wartości w 42 krajach, które wzięły udział w najnowszej edycji badań HBSC. Niekorzystne przesunięcia wynikają głównie z dużo wolniejszego tempa zmian wyrównywania się różnic zależnych od płci. Tylko w odniesieniu do kilku wskaźników można zauważyć względnie lepszą pozycję Polski (czasem tylko w jednej grupie wieku) lub poprawę miejsca w rankingach przy porównaniu z wynikami tych samych badań sprzed 4 lat. Dotyczy to na przykład:

·         poprawy aktywności fizycznej, szczególnie widocznej u 13-latów i korespondującej z zahamowaniem epidemii otyłości;

·         poprawy zwyczajów żywieniowych (nie bez znaczenia dla masy ciała) – coraz większego spożycia owoców i warzyw oraz poprawy regularności jedzenia śniadań;

·         niższego niż w większości krajów odsetka młodzieży, która wcześnie przeszła inicjację seksualną;

·         ciągle wysokiego, choć obniżającego się, odsetka młodzieży wychowującej się z obojgiem biologicznych rodziców;

·         pozytywnego stosunku do szkoły, szczególnie w rocznikach gimnazjalnych – 3 miejsce wśród 13-latków w odsetku lubiących swoją szkołę.

W pierwszych podsumowaniach wyników badań HBSC 20013/14, towarzyszących promocji międzynarodowego raportu zwrócono uwagę na szereg problemów zdrowotnych, a sformułowane wnioski można już odnieść do danych polskich.

W raporcie podkreśla się, że młodzież szkolna jest ogólnie zadowolona z życia. Odsetek zadowolonych z życia zmniejsza się jednak w kolejnych grupach wieku, szczególnie u dziewcząt. W grupie 42 krajów Polska zajmuje bardzo odległą pozycję - w kolejnych grupach wieku jest to odpowiednio 35, 38 i 41 miejsce. Przekłada się to też na równie niekorzystne wartości innych wskaźników zdrowia psychicznego, na przykład częstsze niż w innych krajach odczuwanie powtarzających się dolegliwości psychosomatycznych.

Można też zwrócić uwagę na większe niż w innych krajach uzależnienie zadowolenia z życia od statusu materialnego rodziny, szczególnie u dziewcząt. Tyko na Węgrzech, związek zadowolenia z życia z zamożnością rodziny jest obecnie silniejszy.

Ogólnemu niezadowoleniu z życia towarzyszy niezadowolenie z własnego wyglądu. Po raz pierwszy systematycznie we wszystkich trzech rocznikach Polska zajmuję szczytową pozycję pod względem odsetka nastolatków uważających się na zbyt grubych.

Tak wysokie odsetki niezadowolonych z własnego wyglądu nie mają pokrycia w rzeczywistym poziomie nadwagi i otyłości oraz powodują podejmowanie nieuzasadnionych prób odchudzania się. Obserwowany w Polsce wysoki odsetek młodzieży z nadmiarem masy ciała  był jednym z kluczowych wyników poprzedniej rundy badań HBSC, co zainicjowało szereg działań prewencyjnych. Obecnie epidemia otyłości została w Polsce zahamowana a odsetki młodzieży z nadmiarem masy ciała przekraczają średnie międzynarodowe tylko w najmłodszym roczniku 11-latków.

Za duży międzynarodowy sukces uważa się ogólny spadek częstości palenia tytoniu przez młodzież oraz opóźnienie wieku inicjacji tytoniowej. Według danych międzynarodowych, odsetek młodzieży, która sięgnęła po pierwszego papierosa w wieku 13 lat lub wcześniej obniżył się z 24% do 17%, w większym stopniu u dziewcząt niż u chłopców. W Polsce, w latach 2010-2014, odsetek wczesnej inicjacji tytoniowej obniżył się z 30% do 26% u chłopców, ale zwiększył z 20% do 22% u dziewcząt. Wzrost częstości palenia przez dziewczęta można też uznać za przyczynę coraz gorszej pozycji Polski w rankingach międzynarodowych. W 2010 r. w grupie 15-latków w każdym tygodniu paliło w Polsce tytoń 12% dziewcząt i 16% chłopców, co dawało 12 pozycję w rankingu 38 krajów. W 2014 r. Polska przesunęła się na 32 pozycję na 42 kraje, a częstość cotygodniowego palenia wyrównała się u obu płci do 15%.

Analizując inne typowe zachowania ryzykowne stwierdzono w próbie międzynarodowej obniżenie się odsetka młodzieży, która upiła się więcej niż 1 raz w życiu. W Polsce, w najbardziej krytycznej grupie 15-latków, odsetki te utrzymały się na zbliżonym poziomie u dziewcząt (w 2010 r. 27%) i znacząco obniżyły się u chłopców (z 35%). Należy zwrócić na niekorzystną pozycję Polski pod względem częstości upijania się przez 13-latków (9 miejsce wg malejących wartości tego wskaźnika).

Mniej korzystne są trendy używania marihuany. W latach 2010-2014 Polska przesunęła się z 18 na 4 pozycję wg malejącego odsetka 15-latków, którzy kiedykolwiek sięgnęli po marihuanę. Podobnie jak w przypadku palenia tytoniu i picia alkoholu, na obraz krajowych statystyk wpłynęło wyrównywanie się  różnic zależnych od płci

Analizując zachowania prozdrowotne, trzeba zwrócić uwagę nie tylko na poprawę aktywności fizycznej, ale też na redukcję zachowań sedentarnych, tzn. związanych z unieruchomieniem, głównie przed ekranem lub monitorem komputera. W 2010 r. sygnalizowano dużo większy niż w innych krajach odsetek młodzieży polskiej spędzającej wiele godzin przy grach komputerowych. O ile w skali międzynarodowej, odsetek ten stale wzrasta, o tyle w Polsce uległ obniżeniu. Odsetek 11-latków grających w gry komputerowe 2 lub więcej godzin dziennie w dniach szkolnych obniżył się w Polsce z 46% do 33%, co spowodowało przesunięcie z 4 na 24 pozycje w rankingach międzynarodowych.

Jak podkreśliła dr Zsuzsanna Jakab, Dyrektor Europejskiego Biura WHO w Kopenhadze, wyniki badań HBSC są unikatowym źródłem danych, wspomagających wyznaczanie kierunków polityki zdrowotnej i budowę programów interwencyjnych, ukierunkowanych na drugą dekadę życia, czyli okres kształtowania się postaw i zachowań związanych ze zdrowiem, które z kolei wpływają na zdrowie w dalszej części życia.

O RAPORCIE

„Growing up unequal: gender and socioeconomic differences in young people’s health and well-being” jest już szóstym tak obszernym międzynarodowym raportem z badań HBSC (Health Behaviour in School-aged Children), w tym trzecim, w którym położono duży nacisk na społeczne uwarunkowania zdrowia. Dane zawarte w raporcie dotyczą 219 460 nastolatków z 42 krajów ankietowanych w roku szkolnym 2013/14, w tym 4545 z Polski. Wszystkie zestawienia przedstawiono z zachowaniem podziału na płeć, w trzech grupach wiekowych - 11, 13 i 15 lat. Przedstawiono też różnice między młodzieżą wychowującą się w mniej i bardziej zamożnych rodzinach, po raz pierwszy identyfikując skrajne grupy społeczne na podstawie rozkładu zamożności rodzin indywidualnie w każdym kraju. W świetle wyników kolejnych rund badań HBSC wiele wskaźników dotyczących zdrowia i zachowań zdrowotnych nastolatków uległo poprawie, nadal jednak obserwuje się znaczące różnice zależne od płci, wieku, rejonu zamieszkania, czy statusu materialnego rodziny. Autorzy raportu wskazują na zniwelowania tych różnic, jako kierunek poprawy wskaźników ogólnych.

Raport jest dostępny w wersji elektronicznej na stronie www.imid.med.pl w zakładce "Do pobrania".